زندگینامه کاریکاتوریست فلسطلینی ناجی علی

به روایت کاوه شجاعی  

NAJI AL-ALI 

دکتر رحمت سخنی از مرکز آموزشی درمانی امام خمینی (ره) ارومیه

 dr.rahmat.sokhani@gmail.com 

ناجی علی را با شخصیت کارتونی اش <حنظله> می شناسند؛ کودکی که در اردوگاه های آوارگان فلسطینی زندگی می کند و 10 ساله بود. او تمامی این سال ها 10 ساله باقی مانده است   ناجی علی در سال 1938 در فلسطین متولد شد و از 10 سالگی - هنگام تشکیل اسرائیل - تا آخر عمرش یک آواره ماند.ناجی علی با کاریکاتورهایش مخالفت سرسختانه خود را با اسرائیل و البته اعراب سازشکار نشان می داد و به همین خاطر نمی توانست در هیچ کشوری در خاورمیانه زندگی کند. سخنگوی روزنامه القبس چاپ کویت یک بار گفت که ناجی علی در طول فعالیتش در این روزنامه بیش از 100 نامه تهدید به مرگ دریافت کرده بود. او با هر گونه معامله بر سر حقوق تاریخی فلسطینیان به شدت مخالف بود.حنظله اولین بار در سال 1969 در روزنامه ای کویتی نمایان شد اما در 1973 برای همیشه پشتش را به جهان عرب کرد. دست های حنظله از پشت به هم حلقه شده بود، اگر چه او گاهی اوقات هم سنگ در دست می گرفت. پشت کردن حنظله به بینندگان به معنای مخالفت ناجی علی با هرگونه <راه حل خارجی> در مورد فلسطین تعبیر شده است.     علی یک بار گفت: حنظله همیشه یک جوجه تیغی بی کفش خواهد ماند. تنها وقتی که او به فلسطین بازگردد می تواند بزرگ تر شود و 10 سالگی را پشت سر بگذارد.  هیچگاه معلوم نشد چه کسی مسوول قتل ناجی علی بود. یک دانشجوی عرب در این رابطه مورد بازجویی قرار گرفت و در خانه اش چندین قبضه اسلحه غیرقانونی یافت شد اما این تنها اتهام او بود. او فقط گفت که تل آویو از جریان نقشه ترور علی اطلاع کامل داشته است ولی موساد در این مورد اطلاعات اضافی به سازمان های اطلاعاتی انگلیسی نداد و به همین خاطر دو دیپلمات اسرائیلی از انگلیس اخراج شدند. مارگارت تاچر نخست وزیر وقت انگلیس هم دستور تعطیلی مقر موساد در کنزینگتون را صادر کرد. بعدا بی بی سی مدعی شد که ترور علی بخشی از طرح سازمان فتح برای خاموش کردن مخالفان بوده است. به گفته یکی از نزدیکان این کاریکاتوریست، چند هفته قبل از ترور علی، یک مقام بلندپایه فتح به او تلفن زده و گفته بود: <روش خود را تغییر بده! چیزی علیه مردمان درستکار نگو وگرنه مجبور می شویم خودمان این کار را بکنیم.> در 24 ژوئن علی بی تفاوت به تهدیدات، کاریکاتوری از عرفات کشید. با این حال فتح هم اعلام کرد ترور علی را سازمان های اطلاعاتی کشورهای عرب سازماندهی کرده بودند.ناجی علی در 29 آگوست 1987، یک ماه بعد از ترور، درگذشت و برخلاف وصیتش در لندن دفن شد.ناجی علی یک بار گفته بود: <حنظله را به این خاطر خلق نکردم که بعد از من زندگی کند و نماد من شود.> اما ناجی علی کشته شد و حنظله باقی ماند و حالاتصاویر حنظله روی دیوار حائل در کرانه غربی نقش می بندد، اگر چه کاریکاتوریست زنده نباشد اما تا فلسطینیان تبعیدی و فلسطینیان مایوس وجود دارند، حنظله خواهد ماند؛ حتی اگر بعد از سال ها، هنوز 10 ساله باشد.العلی در 22 جولای سال 1987 در لندن و به هنگام رفتن به دفتر روزنامه‌ی القبس ترور شد و پس از 38 روز اغما، 29 آگوست همان سال درگذشت. پس از شهادت «ناجی العلی» به پاسداشت نام او مرکز فرهنگیی در شهر بیروت با عنوان «مرکز فرهنگی ناجی العلی» ایجاد گردید و روزنامه «السفیر» نیز مسابقهکاریکاتوری به نام وی برگزار کرد. در سال 1988 نیز اتحادیه بین المللی ناشران روزنامه ها در پاریس، ناجی العلی را یکی از بزرگترین کاریکاتوریستهای جهان دانست و جایزه «قلم طلای آزادی» خود را به او داد که این جایزه در ایتالیا به همسر و فرزندش خالد تحویل داده شد. ناجی العلی اولین روزنامه نگار و طراحعربی است که برنده این جایزه شد. در سایت «ناجی العلی» از قول وی می خوانیم: من با حل و فصل مشکلات (با صهیونیستها) موافقم؛ اما با سازش نه! من موافق آزادی فلسطین هستم، فلسطینی که تنها به کرانه باختری و نوار غزه منحصر نمی‌شود. کبوتر و شاخه زیتون، نشانه صلح است و تمام جهان این نشانه‌ها رامی شناسند امّا همه نسبت به حق قانونی ما درخصوص فلسطین ناآگاهند. اگر انگشتان دستانم را قطع کنند، با انگشتان پاهایم طراحی خواهم کرد. در جوانی دوست داشتم در عرصه‌ی نمایش کار کنم و خواستهای بحق خودم را فریاد بزنم ولی شرایط موجود، من رابه سوی روزنامه‌ها کشاند و در این زمان احساس کردم کاریکاتور بهترین وسیله برای بیان نظراتم است. کاریکاتور تنها یک اعلامیه نیست بلکه وظیفه دارد تشویق کند و بشارت بدهد. بشارت بدهد از آینده و آرزوها را بیان کند. کاریکاتوریستها وظیفه دارند فاصله میان مردم و حکومتها را از میان بردارند. بیننده‌های من نباید تنها با دیدن طرحهای من تفریح کنند؛ بلکه این آثار باید آنان را به اندیشیدن وادارد. تنها خط قرمز در برابر طراحی من، تسلیم در برابر اسراییل بوده و «حنظله» نماد تلخیهای آغاز راه است. او را چون کودکی فلسطینی در نظر گرفتم که به مرور زمان، آگاهیش فزونی می‌یابد. من معنای مانورهای سیاسی را نمی‌فهمم من اصلاً سیاست را نمی‌فهمم و به نظر من تنها راه حل موضوع فلسطین تفنگ است.حنظل، تلخ‌ترین نوع گیاه از تیره‌ی گیاه صبر است که در فلسطین، اردن و شامات می‌روید. سر کودک 10 ساله‌ی فلسطینی که بعدها به نماد فلسطین در آثار العلی تبدیل شد شبیه این گیاه است که معنای آن مقاومت تلخی است که آرامش و آتش‌بس نمی‌شناسد و به همین دلیل است که حنظله در هیچ یک از کاریکاتورهای العلی، چهره‌ی خود را به سوی مخاطبان برنمی‌گرداند مگر در زمان پیروزی‌های بزرگی چون جنگ الکرامه بر صهیونیست‌ها و نیز عقب‌نشینی رژیم اسرائیل از بیروت. در کاریکاتورهایی هم که اثری از حنظله دیده نمی‌شود، العلی سران کشورهای عربی و سازمان‌های بی‌غیرت جهان عرب را مخاطب قرار داده تا پیام ملت فلسطین را به گونه‌ای رک و مستقیم به آنها برساند. حنظله نخستین فلسطینی است که سنگ پرتاب کرد؛ پرتابی نمادین که بعدها به انقلاب سنگ و انتفاضه در فلسطین انجامید.